De nooit ondergaande zon

Als insecten door een lamp worden het alledaagse leven, de poëzie en de hedendaagse wijsbegeerte aangetrokken door het beeld van de ondergaande zon, de zon die ten prooi dreigt te vallen aan de verduistering ervan in de copernicaanse wending.

De common sense en de hermeneutici houden vast aan de dagelijkse ervaring van de ondergaande zon, in een poging deze te behoeden voor de definitieve ondergang. Ook het poëtisch-literair bedrijf wordt vastgehouden in de beleving van een zon die al was ondergegaan voor hij als poëtisch beeld in de circulatie gebracht werd. De ondergang van de alledaagse, poëtische en metafysische zon is een eclips, teweeggebracht door het onbarmhartige licht van de nooit ondergaande zon van de natuurwetenschappelijke wijze van denken en ervaren. De vraag luidt: welke is de zin van dit gebeuren?

De nooit ondergaande zon (pdf)

Afscheid

Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Leiden op 12 juni 1992

Het woord inauguratie is een van de woorden die wijzen naar de grond waaruit de universiteit als academie voortspruit. Wat heeft dit grondwoord te zeggen? Vooreerst: dat een inauguratie een overgang is die invoert in de universitas, de eenheid der faculteiten, die haar richting verkrijgt uit een verenigende idee. De vraag is ook: hoe spreekt een grondwoord als inauguratie? De woorden die de universiteit heden ten dage dragen hebben twee gezichten. Ze houden de academie in stand. Maar ze spreken en passant, in het voorbijgaan. De woorden academie, universiteit, college, decaan, inauguratie spreken, maar ze spreken op verstorven wijze. Het zijn afscheidswoorden.

Waaraan herinnert het woord inauguratie op verstorven wijze? Aan een inwijding, de penetratie van en inlijving in een corpus waartoe tot dan toe de toegang ontzegd was. De noviet overschreed een drempel, en nam daarmee afscheid van zijn oude gedaante.

Afscheid (pdf)

Heideggers “Logische Untersuchungen”

Wer sich in Sein und Zeit vertieft und Zeuge ist der eigentümlichen Aushöhlungen und Verlegungen, denen die alltäglichen Begriffe in diesem Werke ausgesetzt sind, wird sich die Frage stellen, welcher Status Heideggers Aussagen zukomme. Diese Aussagen haben die Form einer Proposition, aber von Anfang an ist deutlich erkennbar, dass es nicht die Sache der Heideggerschen Philosophie ist, Sachverhalte zu beschreiben. Eine ausführliche Antwort auf die fundamental-methodische Frage nach dem Status von Heideggers Aussagen gibt es in Sein und Zeit nicht.

Aber Heidegger gibt in Sein und Zeit einen Hinweis auf die Art und Weise seines philosophischen Vorgehens, wenn er alle zentralen Begriffe als formalanzeigend bezeichnet. Was dies besagt, wird in Sein und Zeit nicht systematisch untersucht, aber diese Untersuchung liegt in einigen früheren, zum Teil erst neulich veröffentlichten Arbeiten vor. Es ist unsere Absicht, den Status der Formalanzeige anhand dieser Arbeiten zu erläutern; damit wird einerseits Licht auf den Bau und die Bewegung des Denkens Heideggers in der Zeit der Marburger Vorlesungen geworfen, andererseits wird deutlich werden, worin Heideggers radikale Transformation der Hermeneutik besteht.

Heideggers logische Untersuchungen (pdf)

Gadamers wijsgerige interpretatieleer

Het leven van mensen hangt als een lappendeken van duidingen en misverstanden aan elkaar. Zodra dit altijd voortdurende spel van vatten, vergeten en misvatten min of meer systematisch wordt gespeeld spreken wij van interpreteren. Als term die het voorthematisch begrijpen en het interpreteren omvat gebruik ik het woord verstaan. Verstaan speelt een hoofdrol in de cultuurwetenschappen en een niet onaanzienlijke rol in menswetenschappen – maar niet alleen daar. Ook buiten de wetenschap wordt er geduid en geïnterpreteerd, in kunst, geschiedenis, journalistiek, filosofie, etc.

Wanneer een filosoof zich bezighoudt met het verstaan, staan hem verschillende wegen open. Hij kan proberen de kunst van het verstaan te bevorderen door er een kunstleer of methodenleer voor te ontwikkelen. Daar is het Gadamer in zijn hermeneutica niet om te doen. Hij vraagt niet hoe men moet verstaan, maar wat er gebeurt wanneer er begrepen en geïnterpreteerd wordt.

Gadamers wijsgerige interpretatieleer (pdf)

Heideggers filosofie van de levende natuur

Die Erfahrung des Seienden in seinem Sein, die hier zur Sprache kommt, ist nicht pessimistisch und nicht nihilistisch; sie ist auch nicht optimistisch. Sie bleibt tragisch. Doch das ist ein überhebliches Wort.
Holzwege 357

In 1983 is deel 29/30 uit de complete uitgave van het werk van Heidegger verschenen. Dit deel, dat getiteld is Grundbegriffe der Metaphysik en dat colleges uit 1929 en 1930 bevat, is belangwekkend, niet alleen omdat het een uitvoerige analyse van de grondstemming van de Langeweile behelst, maar ook omdat hierin uitvoerig Heideggers opvattingen over de zijnswijze van de levende wezens, over de verhouding tussen dieren en mensen, en over de relatie van natuur en wereld naar voren komen. Mijn eerste doelstelling is: het analyseren van Heideggers opvattingen over leven en natuur in GM, en het vergelijken ervan, zowel met zijn gedachtegang in SZ, als met de ontwikkelingsgang van zijn filosofie in latere decennia.

Heideggers filosofie van de levende natuur (pdf)